Filter: Censuur en meer

Les chansons de Bilitis (Pierre Louÿs, 1982)

Les Chansons de Bilitis is een reeks prozagedichten over Bilitis, een mythische Griekse figuur die een geliefde deelde met Sappho. De erotische gedichten bezingen de vrouwenliefde. Auteur Pierre Louÿs stelde de collectie eerst voor als een vertaling van originele, net ontdekte Griekse documenten uit de zesde eeuw voor Christus. In de realiteit was het hele boek, van de naam tot de verzen, een verzinsel van Louÿs.

Hoewel de waarheid over de herkomst van de gedichten uiteindelijk naar boven kwam, speelde het werk toch een belangrijke rol in de geschiedenis. Sappho en Bilitis werden namelijk rolmodellen voor een ingebeeld verleden en een mogelijke toekomst voor lesbische vrouwen. De gedichten inspireerden lesbische auteurs om over hun gevoelens te schrijven en de eerste lesbische vereniging van de VS, Daughters of Bilitis, werd naar de Griekse figuur vernoemd.

Bibliografie

Bronnen

Louÿs, Pierre, en Gabriel de Notor. Les Chansons De Bilitis. Paris: Librairie Charpentier et Fasquelle, 1928.

Literatuur

Elledge, Jim. Queers in American Popular Culture. Santa Barbara: Praeger, 2010.

Grayson, David. “Bilitis and Tanagra: Afternoons with Nude Women.” In Debussy and His World, uitgegeven door Jane F. Fulcher, 117-140. Princeton: Princeton University Press, 2001.

Zwijgen is voor daders: de getuigenis van X1 (Regina Louf, 1998)

In de nasleep van de zaak Dutroux werd het Belgische gerecht op het einde van de jaren ’90 overspoeld met tips over pedofilie, pedofilienetwerken, en andere misdrijven waarin de vier verdachten in de zaak Dutroux betrokken zouden zijn. Regina Louf was één van die vele getuigen. Het was zij die Michel Nihoul, een van de vier verdachten, herkende als betrokkene in een gigantisch kinderpedofilienetwerk dat kinderen aan de lopende band zou misbruiken, folteren en doden. Ook Marc Dutroux behoorde tot dit netwerk, aldus Louf.  De cliënten zouden notabelen uit de politieke, economische en rechterlijke wereld zijn. De tijdsgeest zorgde er mee voor dat het gerecht deze getuigenis ernstig nam. Regina Louf werd voorzien van de schuilnaam X1. In het zog van Regina volgde een hele reeks andere getuigen. Gesloten moorddossiers werden opnieuw geopend.

Maar vanaf eind 1996 rezen er twijfels. Vergelijkbare getuigenissen in het buitenland bleken vals. Langzamerhand ontstonden er ‘believers’ en ‘disbelievers’. De bom ontplofte toen de krant De Morgen, na het stilleggen van het onderzoek in 1997, alle dossiers publiceerde en Regina Louf vervolgens uit de anonimiteit trad in een legendarische Panorama-uitzending. Gevolg was een mediaoorlog tussen speurders, politici, journalisten en de publieke opinie. Het onderzoek werd heropend. Tegenstrijdigheden kwamen aan het licht. Het verhaal van getuige X1 bleek verzonnen.

Vandaag is de zaak-X1 een afgesloten hoofdstuk. Het Belgische gerecht investeerde miljoenen in het onderzoek, maar trok ook lering uit de zaak: men had zich sowieso meer op (buitenlands) bewijs moeten focussen. Vergelijkbare getuigenissen worden voortaan behandeld als ‘Hervonden Misdrijven’. Getuigen-patiënten die het hebben over gebeurtenissen van vóór hun derde levensjaar, of over satanisch-rituele misbruiken, worden kritisch(er) tegen het licht gehouden.

Hoewel Regina Loufs getuigenis vals bleek, publiceerde ze haar verhaal in het in 1998 verschenen Zwijgen is voor daders: de getuigenis van X1 . Het op verzoek van haar ouders en familie door een Gentse rechter opgelegde publicatieverbod werd na 2 dagen alweer opgeheven. De individuele schade geleden door familieleden van Louf zou niet opwegen tegen de maatschappelijke nadelen van censuur. Een en ander droeg bij tot de populariteit van het boek, dat in een mum van tijd was uitverkocht.

Bibliografie

Bronnen

Louf, Regina. Zwijgen Is Voor Daders: De Getuigenis Van X1. Antwerpen: Houtekiet, 1998.

Literatuur

Verheyden, Stephan. “Gerecht moet lessen trekken uit X-verhalen.” De Tijd. 16.06.1998.

Steenhoudt, Frans. “Vlaanderen loopt storm voor verboden boek X1.” De Morgen. 30.10.1998.

Belga. “Boek van X1 mag toch in de handel blijven.” Het Belang van Limburg. 31.10.1998.

Pippi Langkous (Astrid Lindgren, 1952)

Wie is er niet opgegroeid met Pipi Langkous? Een klassieker. Maar ook een onschuldig kinderboek?  In 2011 kwam het boek voor het eerst in opspraak. Dr. Eske Wollrad, een Duitse feministische theologe, klaagde de racistische stereotypes in het boek aan. Volgens Wollrad is Pippi Langkous zelf niet racistisch, maar dienen de kinderboeken wel van de nodige voetnoten te worden voorzien om de koloniale stereotypen met een historische context te duiden. Toen Astrid Lindgren de Pippi Langkous-boeken in de jaren veertig schreef, heerste er een andere mentaliteit ten aanzien van zwarten. Onder meer de passage waarin zwarte kinderen voor Pippi Langkous en haar vrienden knielen, illustreet volgens Wollrad dit heersende koloniale beeld zeer goed. Astrid Lindgrens dochter Karin Nyman vond Wollrads aanklacht echter niet gegrond. De passage die Wollrad aanhaalt wordt namelijk gevolgd met Pippi Langkous die niet wil dat de kinderen knielen omdat alle kinderen, ongeacht hun huidskleur, gelijk zijn. Naast een aantal negatieve stereotypen bevat Pippi Langkous dus ook veel positieve beelden. Zo promoot Pippi Langkous als vrouwelijke protagoniste sterke vrouwen, zet ze zich af tegen elke vorm van autoriteit (ze woont alleen zonder ouders) en is ze tegen dierenmishandeling.

De hele Pippi Langkous-controverse brak opnieuw los in 2014, op hetzelfde moment toen het zwartepietendebat vorm kreeg in Nederland. De Zweedse publieke omroep SVT besloot om bepaalde afleveringen van Pippi Langkous te censureren. Ze bewerkten de afleveringen zodat Pippi’s vader geen ‘negerkoning’ meer was maar wel een gewone ‘koning’. Ook de scene waarin Pippi een Chinees nadoet door haar ogen tot spleetjes te trekken werd uit de tv-serie geknipt. Een hele Pippi-discussie brak uit: critici verweten de omroep van een overspannen reactie, geschiedvervalsing en heiligschennis. De in 2002 overleden Astrid Lindgren zou haar in haar graf omdraaien als ze van deze bewerkingen zou horen. De omroep sprak dit verwijt tegen: Lindgren gaf in de jaren 1970 zelf toe dat elementen uit haar boeken toch soms wat bizar waren. In 2015 besloot Karin Nyman ten slotte om in nieuwe edities van de Pippi Langkous boeken ‘negerkoning’ te vervangen door ‘koning van de Stille Zuidzee’ om verdere controverse en discussie te vermijden.

Hoewel sommigen beweren dat er nooit ‘negerkoning’ heeft gestaan in de Nederlandse vertalingen van Pippi Langkous, illustreert de editie uit 2004 het tegengestelde. Onder meer in de eerste passages uit het hoofdstuk “Pippi krijgt hoog bezoek” (p. 221-232) komt het woord ‘neger’ meerdere malen voor.  Ook de inwoners van het Taka-Tuka-land worden beschreven als kannibalen die Efraïm Langkous bij aankomst onmiddellijk civiliseert.

Bibliografie

Bronnen

Lindgren, Astrid. Pippi Langstrumpf. Berlin: Kinderbuchverlag, 1998.

Lindgren, Astrid. Pippi Langkous. Amsterdam: Ploegsma, 2004.

Lindgren, Astrid. Pippi Langkous. Amsterdam: Ploegsma, 2017.

Literatuur

Flood, Alison. “Pippi Longstocking books charged with racism.” The Guardian. 09.11.2011. Geraadpleegd 11.09.2017. Https://www.theguardian.com/books/2011/nov/09/pippi-longstocking-books-racism.

Van der ploeg, Jarl. “Vader van Pippi Langkous mag geen ‘negerkoning’ meer zijn.” De Morgen. 01.10.2014. Geraadpleegd 11.09.2017. Https://www.demorgen.be/expo/vader-van-pippi-langkous-mag-geen-negerkoning-meer-zijn-b013909f/.

“Papa van Pippi Langkous is geen ‘negerkoning’ meer.” De Morgen. 14.02.2015. Geraadpleegd 11.09.2017. Https://www.demorgen.be/expo/papa-van-pippi-langkous-is-geen-negerkoning-meer-b6d1bb13/.

Lysistrata (Aristophanes, 5de eeuw v. Chr.)

Aristophanes schreef in 411 voor Christus de satirische komedie Lysistrata. Het verhaal speelt zich af tijdens de Peloponnesische Oorlogen. In de komedie voeren de echtgenotes van de militairen die ten oorlog trokken een seksstaking in, waardoor ook de strijd al snel gestaakt werd. Aristophanes’ gebruik van expliciet-seksuele woorden zorgde ervoor dat het stuk al snel gecensureerd werd. Een eerste ongekuiste versie verscheen in het Nederlands in 1982 onder leiding van Hugo Claus.

Bibliografie

Bronnen

Aristophanes en Hugo Claus. Lysistrata. Antwerpen: Pink, 1982.

Literatuur

Gottfried, Ted. Censorship. New York: Marshall Cavendish, 2006.

De Rynck, Patrick. “Ken uw verboden klassieken! Top dertien van gecensureerde boeken door de eeuwen heen.” De Morgen. 27.12.2006.

Il Decamerone (Boccaccio, 1349-1360)

Boccaccio’s Il Decamerone werd al meermaals aan censuur onderworpen. Opvallend is dat het vooral om censuur door de staat ging, terwijl men vooral religieuze censuur zou verwachten.In de zestiende eeuw werd het werk voor een korte tijd op de Index Librorum Prohibitorum geplaatst omwille van de seksuele inhoud. Pas nadat de clerici in het boek vervangen werden door aristocraten, mocht het boek opnieuw verspreid worden.

 

Tot in de 19de eeuw was Il Decamerone verboden in Frankrijk. Eenzelfde verbod was geldig in de VS en Engeland. In Engeland werd het boek zelfs tot de jaren vijftig vervolgd. Van 1951 tot 1954 verschenen acht verschillende bevelen om alle kopieën van het boek van te vernietigen, wat natuurlijk mislukte. De populariteit van het boek heeft ervoor gezorgd dat het nooit gecensureerd kon worden, er bleven kopieën opduiken..

Bibliografie

Bronnen

Boccaccio, Giovanni, en Aldo Rossi. Il Decameron. Bologna: Cappelli, 1977.

Literatuur

Green, Jonathon en Nicholas J. Karolides. Encyclopedia of Censorship. New York: Infobase Publishing, 2014.

De Rynck, Patrick. “Ken uw verboden klassieken! Top dertien van gecensureerde boeken door de eeuwen heen.” De Morgen. 27.12.2006.

 

Symposium (Plato, 385 v. Chr.)

In zijn imaginaire ideale staat vond Plato censuur van groot belang. Ironisch genoeg was zijn werk zelf eeuwenlang onderwerp van censuur. Aanleiding was de in Symposium geschetste verhouding tussen mannen en jonge jongens. Vooral in Engelse en Franse vertalingen werden de jongens vervangen door vrouwen of werden de seksueel getinte passages naar een onbekende taal vertaald. Percy Bysshe Shelley was de eerste die in 1818 Plato’s originele Symposium van het Grieks naar het Engels vertaalde, omdat hij vond dat je oude teksten niet met een ‘hedendaagse’ moraal te lijf mocht gaan. Maar toen deze vertaling postuum werd uitgegeven, waren alle seksueel getinte scènes er al uit gefilterd.

In Duitsland was de ongecensureerde versie van Symposium reeds in 1804 beschikbaar dankzij Friedrich Schleiermacher.  In België was het tot 1931 wachten op de vertaling van P.C. Boutens.

Bibliografie

Bronnen

Plato, en Friedrich Schleiermacher. Platons Werke. 2. Auflage Berlin: s.n., 1818.

Plato, en P. C Boutens. Platoons Drinkgelag. Rotterdam: Brusse, 1931.

Literatuur

De Rynck, Patrick. “Ken uw verboden klassieken! Top dertien van gecensureerde boeken door de eeuwen heen.” De Morgen. 27.12.2006.

Naddaff, Ramona A. Exiling the Poets. Chicago: University of Chicago press, 2002.

Gesprekken (Erasmus, 1518) en Lof der zotheid (Erasmus, 1511)

Het werk van Desiderius Erasmus is tot op vandaag bekend. Toch heeft het met heel wat censuur te maken gekregen. Zowel Gesprekken als Lof der zotheid hebben een sterk religieus thema, waarbij Erasmus ethische principes aanreikt om als een vrome, goede en tolerante Christen te leven. In Frankrijk werd het boek van 1525 tot 1530 gecensureerd, in Spanje in 1550 en in Schotland in 1555.

Dit veranderde met de contrareformatie vanaf het midden van de 16de eeuw. Hoewel Erasmus goede dingen te zeggen had over de Katholieke Kerk in zijn boeken, formuleerde hij ook sterke kritiek tegen onder meer de bedevaartwoede en de handel in aflaten. Maarten Luther wist hier gretig gebruik van te maken in zijn protestantse reformatiecampagne tegen de Katholieke Kerk, waardoor Erasmus’ werk mee in bad werd getrokken met andere ketters als Luther en Calvijn. Zijn oeuvre stond van 1559 tot 1900 op de Index LIbrorum Prohibitorum. Hier werd hij ondergebracht in de eerste klasse van de index, al zijn geschriften waren dus volledig verbannen.

Toch bleven de boeken van Erasmus verschijnen, zij het met een aantal kleine aanpassingen. Uitgaves bevatten kleine aanpassingen of werden gedrukt zonder auteursvermelding. In schooluitgaven werden ‘ongepaste’ formuleringen geschrapt.

Bibliografie

Bronnen

Erasmus, Desiderius, en Dirk Martens. Familiarium Colloquioru[m] Formulæ, In Gratiam Iuuentutis Recognitæ & Auctæ Ab Erasmo Rotero. Et Alia Quædam Per Eundem Autorem. Contestatio Erasmi Aduersus Seditiosas Calumnias. Leuven: Theodo. Martin. excvdebat, 1519.

Erasmus, Desiderius, Johannes Benedictus Kan, and A. H Kan. De Lof Der Zotheid. Antwerpen: Nederlandsche Boekhandel, 1945.

Literatuur

Green, Jonathon en Nicholas J. Karolides. Encyclopedia of Censorship. New York: Infobase Publishing, 2014.

De Rynck, Patrick. “Ken uw verboden klassieken! Top dertien van gecensureerde boeken door de eeuwen heen.” De Morgen. 27.12.2006.

Il Principe (Machiavelli, 1532)

Het werk van Machiavelli belandde net als dat van Erasmus op de Index Librorum Prohibitorum. Zijn oeuvre werd er ondergebracht in de ergste categorie waardoor al zijn geschriften volledig werden verboden. De voornaamste reden hiertoe was zijn cynisme. In tegenstelling tot Erasmus genoot Machiavelli niet van de steun van de protestanten. Dit kerkelijk verbod belemmerde de verspreiding van Machiavelli’s boeken echter niet, waardoor zijn invloed merkbaar blijft in de literatuur van grote auteurs als William Shakespeare.

Ondanks dit gecensureerde verleden kennen de geschriften van Machiavelli sinds het begin van de 20ste eeuw een heropleving . In de jaren dertig moedigde Benito Mussolini de verspreiding van Il Principe aan en ook Fidel Castro had het werk naar verluidt op zijn leeslijst.

Bibliografie

Bronnen

Machiavelli, Niccolò, en Federico Chabod. Il Principe. Torino: UTET, 1924.

Literatuur

Green, Jonathon en Nicholas J. Karolides. Encyclopedia of Censorship. New York: Infobase Publishing, 2014.

De Rynck, Patrick. “Ken uw verboden klassieken! Top dertien van gecensureerde boeken door de eeuwen heen.” De Morgen. 27.12.2006.

Pleidooi voor radicalisering (Dyab Abou Jahjah, 2016)

In april en mei 2016 ontstond een hele heisa in de Nederlandse boekenwereld. De Bezige Bij, van oorsprong een verzetsdrukkerij uit de Tweede Wereldoorlog met Joodse wortels, besloot het boek Pleidooi voor radicalisering van Dyab Abou Jahjah uit te geven. Prominente auteurs die aangesloten waren bij de uitgeverij De Bezige Bij, waaronder Leon de Winter, Jessica Durlacher en Marcel Möring, dreigden de uitgeverij te verlaten indien het boek werd gepubliceerd. Dyab Abou Jahjah zou namelijk antisemitische uitspraken hebben gedaan. De Bezige Bij gaf het boek toch uit en de auteurs voegden de daad bij het woord: een aantal auteurs zochten onderdak bij de uitgeverij Hollands Diep.

De Bezige Bij zwichtte dus niet voor het (interne) verzet en deed zo Nederland eer aan: het was ooit het enige land in Europa waar dwarsdenkers een drukker konden vinden.

Bibliografie

Bronnen

Jahjah, Dyab Abou. Pleidooi voor radicalisering. Amsterdam: De Bezige Bij, 2016.

Literatuur

De Preter, Jeroen. “Rel rond ‘antisemiet’ Abou Jahjah verdeelt Nederland.” De Morgen. 23.04.2016.

Beckers, Lotte en Ewoud Ceulemans. “‘Bezige Bij barst niet over Abou Jahjah’.” De Morgen. 10.05.2016.

De Ceulaer, Joël. “Waarom we de censoren van Abou Jahjah mogen uitlachen.” De Morgen. 10.05.2016.

“Tommy Wieringa verlaat (even) De Bezige Bij.” De Standaard. 06.06.2016.

EWC. “Ook Jessica Durlacher verlaat de Bezige Bij.” De Morgen. 16.06.2016.

Van de Perre, Kim. “De Bezige Bij verliest (even) een bestseller.” De Morgen. 06.06.2016.

 

 

 

 

 

De 32ste bruid: roman uit Centraal-Afrika (J.M. Elsing, 1953-1974)

Wanneer het om censuur bij boeken gaat, gaat het niet alleen om inhoudelijke censuur. Ook (zelf)censuur van de cover van een boek is mogelijk. De 32ste Bruid is hier een mooi voorbeeld van. In 1953 verschenen twee edities. De eerste toont een zwarte vrouw met ontblote borsten, op de omslag van de de tweede editie zijn deborsten bedekt. De cover van De 32ste Bruid uit 1974 geeft geen foto meer weer, maar wel een afbeelding van een zwarte vrouw waar opnieuw de borsten bedekt zijn.

Bibliografie

Bronnen

Elsing, Johan Mark. De 32ste Bruid: Roman Uit Centraal Afrika. Antwerpen: Vink, 1953.

Elsing, Johan Mark, en Paul Hardy. De 32ste Bruid: Roman Uit Centraal Afrika. Brussel: Reinaert, 1974.